चारणयुगल द्वारा राणागाममां करेल कमळ पुजा

चारणयुगल द्वारा राणागाममां करेल कमळ पुजा
स. 1947ना (इ.स. 1910) अषाढनी अंधारी बारशनी अधराते आ वात बनी ग‌इ छे. ‘बाराडी’ तालुकानो कोइपण तुंबेल चारण ज्यारे भेटी जाय छे त्यारे जेठा मोवड अने करमाबाइनी वात उच्चारतां वार ज डोकुं धुणावीने धीरी,मीठी हलके ए गावा लागे छे :
जेठो मोवड जुगमां जीत्यो, करमाबाइ कुळनो दीवो
ए धणी-धणीयाणीनुं गाम राणागाम :
राणागाम ऋषिनो टींबो, करमाबाइ कुळनो दीवो.
मनाय छे के आजे ज्यां ए गाम छे, त्यां ज असलना जुगमां जमदग्नि ऋषिनो आश्रम हतो. अने ए ज रेणुका नदीनां गंगाजळियां नीरने ऋषिनां अर्धांगिनी रेणुका माता लूगडे बांधी बांधीने पर्णकटिमां उपाडी लावतां हतां. माणसो वातो करे छे के जेठो मोवड अने करमाबाइ ए तपियांनां अवतारी हतां.
जातना ए तुंबेल चारण हतां. बेय जणानीं भरजुवानी चाली जती हती. देवताइ तो एमना रुप हतां. बेयनी मुखमुद्रामांथी सामसामी जाणे प्रीतनी धाराओ छूटती हती. घडीक वारमां नोखा पडे तो पाणी विनानां माछलांनी जेम तरफडवा मांडे. एकबीजानी सामे नजर नोंधे त्यां तो रुवाडेंरुवाडुं जाणे हसीने बेठुं थ‌इ जाय. वळी, ढेलडी मोरने पडखे ऊभी ऊभी टौकारा झीले, तेम रोज राते जेठो ललकारी ललकारी रामायण गातो अने पडखे बेठी बेठी जुवान चारणी ए मधझरता सूरने एकाग्र ध्याने सांभळती हती. खारो धूधवा जेवो आ संसार ए चारण जोडलीने तो मीठा महेरामण जेवो लागतो हतो.
जेठो दिलनोय दातार हतो. पैसेटकेय सुखी हतो. घरे पचास पचास हाथणीओ जेवी भेंसो टल्ला देती हती. लेवडदेवडनुं कामकाज होवाथी एना पटारामां गामपरगामना लोकोनी थापण पडी रहेती. एनो मोटेरो भाइ पण हतो. पोते अने पोताना भाइ एक ज फळीमां नोखेनोखे ओरडे रहेता हता.
कोइ कोइ वार मधरातनो पहोर गळतो होय, आखुं जगत दिवसनी आपदा भुलीने रातने खोळे पोढतुं होय, त्यारे रामायणना सूर सांभळी सांभळीने हवा पण थंभी ग‌इ होय, आभमंडळ एना अवाजने होंकारा देतुं होय अने चांदरडा आ चारणनी बेलडीने माथे शीतळ तेज ढोळतां होय, तेवे टाणे जेठो मोवड करमाबाइनां नेत्रोनुं अमी पीतो पीतो निसासो नाखीने कहेतो :”अरे चारणी ! आटलां बधां सुख हवे तो सहेवातां नथीं एक दि आनो अणधार्यो अंत आवशे तो ?”
चारणी सामो उत्तर नहोती वाळी शकती. एनी मोटी मोटी आंखोमां झळझळियां भराइ आवतां. एना अंतरमां फाळ पडती : “अरेरे ! जोडली क्यांक खंडाशे तो?”
सोनाना पिंजरमांथी बेय जणांना प्राण ऊडुं ऊडुं थता हता. एम करतां करतां सवंत 1967नो पुरुषोत्तम महिनो आव्यो. अगाउ एक वार जेठो वातवातमां बोली गयो हतो : “में तो मारुं माथुं शंकरने अर्पण कर्युं छे.” कोइके आ वेण सांभळ्यां, कोइके हसी काढ्यां, ने एम वात रोळाइ ग‌इ हती. पण फक्त चतुर चारणीने हैये एना भणकारा वागी गया हता. एनी आंखो जेठानी वांसे वांसे भमवा मांडी हती. जेठाना मों उपर दिवसे दिवसे नविन कान्ति झळहळवा लागी हती.
अषाढ महिनानी दशम अने शुक्रवारे जेठाए एक कागळनो खडीओ लाविने करमाबाइना हाथमां मेल्यो अने कह्युं : “आमां आपणी लेणदेण लखी छे. तेमां जेनी जेनी थापण नोंधेल होय तेने तेने पाइए पाइ चूकवी देजो.”
“मने कां सोंपो ?”
“मारे गमतरे जावुं छे.”
“हुं जाणुं छुं, पण हुं तो तमारा मोढा आगळ हाली नीकळवानी छुं” ए वधु न बोली शकी. एनुं गळुं रुंधाइ गयुं.
“चारणी ! ए गामतराना परियाण कांइ रोतां रोतां थातां हसे ?” जेठाए करमाबाइ माथे हाथ मुक्यो.
“ल्यो, नहिं रोऊं, हो ! हसीने हारे हालीश. पण सदाय ए हाथने मारे माथे ज राख्ये आवजो.” एटलुं बोलीने चारणीए आंखो लुछी नांखी.
बेय जणाए रुपिया गणी जोया. पटारामांथी जेनी जेनी थापण हती तेने तेने बोलावीने चुकवी दिधी.
थापणवाळा कहे : “जेठाभाई ! अमारे उतावळ नथी.”
“अरे भाइ ! उतावळ तो मारे छे. लांबी जात्राए जावुं छे.”
शनिवारे बेय जणां निर्जळ अगियारस रह्यां. आखो दिवस रामायण वांची ने स्तोत्र गायां. रातेय रामायण चालु रही. भाइ अने भोजाइए पण  बेठां बेठां सांभळ्यां कर्युं. थोडी वारे भाइ उठिने चाल्या गया. अधरात थ‌इ एटले भोजाइए कह्युं : “जेठा, हवे तो सूइए. “
“बे’न तमे तमारे सूइ जाओ. अमारे हजी एक अध्याय वांचवो छे. पछी अमेय सूइ जाशुं”
भाइ-भोजाइ भरनिंदरमां पड्यां छे. गाममां कुतरुं पण जागतुं नथी. अंतरिक्ष मांथी जेठाने जाणे के हरि हाकल करे छे. बेय जणाए पूजापानो सामान भेळो कर्यो : चोखा, पांच सोपारी, गोपीचंदन, घीनी वाटकी, बे कोडीयां, दीवासळीनी डाबली, आंकडाना फूल, बे कळशिया अने एक तलवार.
वर-वहुए स्नान कर्यां. माथामां तेल नाख्यां. एकबीजाना वाळ ओळ्यां कोरा रुपाळा लूगडां पहेर्यां आंखोमां आंजण आंज्यां पूजानो सामान ल‌इने घरनी बहार नीकळ्यां ताळूं वास्युं कूंची टोडले मुकी. अगियारस नी अंधारी राते बराबर एक धीरे पगले आवी पहोंच्यां – जाणे माह्यरामां परणवा आव्यां.
पूजापानो सामान शिवालयने ओटले मुक्यो. स्नान करवा माटे एक ज पोतियुं साथे लीधुं हतुं. एटले एक्केक जण पोतियुं पहेरीने नदीमां नाहवा गयुं. प्रथम करमाबाइ नहाइ आव्यां : एटले ए भीनुं पोतियुं पहेरीने जेठो नाहवा गयो. नाहीने आव्यो त्यांतो घीना बे दीवा करीने बाइए तैयार राख्या हता. चोखानी ढगली पण करी राखी. गोपीचंदन घसी बेय जणांए शिवलिंग पर तिलक कर्युं. पार्वती जी ने पण तिलक कर्युं. पोते बेय जणाए सामसामा कपाळने स्पर्श करी तिलक काढ्यां. पडखोपडख बेसीने रामायणना पानां वांच्यां. पछी जेठाए कह्युं :”त्यारे हवे?”
“बीजु शुं ? हुं तो तैयार छुं.” चारणी मरकती मरकती बोली. मोंमां वेण जराय ध्रूज्या नहीं
“मनमां कांइ रही जाय छे?” जोजे हो, प्रेत बनीने पिडाउं पडशे.”
“मनमां बीजुं शुं रहे ? मनमां रहेनार तो मारी साथे ज छे.”
जेठाए तलवार काढी, फरीवार पुछ्युं, “बीक लागे छे ?”
“तमारा पडखामां बीक लागे? हवे शुं पुछवा करो छो ? करो ने घा !” एम कहीने चारणीए मांथुं धरतीपर टेकव्युं
“ना, ना मारे हाथे नहिं. हुं स्त्रीहत्या करुं तो शंकर मने संघरे नहीं.”
“त्यारे?”
“आ ले तरवार ! तारे हाथे तारुं पताव्य.”
“केम बनशे ? अबळा…”
“अबळा मट्या विना ए मार्गे हींडाशे कांइ ?”
“साचु कह्युं. ”
एटलुं बोलीने जणे ओढणानी गातरी भीडी; सामे आंखो उघाडीने बेठेली पार्वती नी प्रतिमाने हाथ जोडी बोली : ” माडी ! खोळे लेजो.” पछी महादेवजीनी पासे बे हाथे गरदन उपर हाथमां जोर हतुं एटली जोरथी भींस दीधी. पण आखरे एनाथी बेसायुं नहिं ; लांबी थ‌इने उंधी पडी गइ. एना गळानो नरगोटो अरधो ज कपाणो.
जेठा मोवडे ॐकारनां गुंजन आदर्यां. देवळ पडछंदा देवा मंड्युं. चारणीना लोहीना खोबा भरीभरीने पार्वतीजी उपर छांट्यां. चारणी पोताना भरथारना मुखमांथी गाजता ॐकारने सांभळती शिवने शरणे चाली ग‌इ.
जेठाए कह्युं : “हुं आवुं छुं, हो के ! आ आव्यो.”
जेठाए फरिवार रामायण वांची. पाघडी उतारीने पडखे मुकी. महादेवजीनी जोडमां विरासन वाळ्युं. जमणा हाथमां तरवारनी मूठ झाली. डाबे हाथे लूगडा वती पींछी पकडी.
“लेजो दादा ! आ मारी पूजा” — एम कहीने एणे गळा साथे तरवारनी भींस दीधी. तरवारने एक ज घसरके माथुं महादेवने माथे ज‌इ पड्युं. धड बेहोश थ‌इने शिवलिंग पर ढळी गयुं. पण विरासन न छुट्युं, तरवार पण एमनी एम हाथमां झालेली रही. पंखीडानी जोडली धरतीने पिंजरेथी ऊडीने ए रीते चाली ग‌इ.
“राणागामना ज एक रहीशनी साक्षी वांचीए”
अषाढ वद बारस, रविवारे सवारे मने खबर मळ्या के राणेसरमां स्त्री-पुरुष मरेला पड्या छे. हुं त्यां गयो. शिवलींगनी पासे ज बे स्त्री-पुरुष मरेला दीठा. शिवलिंगनी बाजुमां भीनी पछेडी पडी हती तेथी लाग्युं के बंने जणां नदीमां एक ज पोतिये नाह्या हशे ; बे जुदे जुदे कळशियेथी महादेवने नवराव्या हशे ; पोताना कपाळे तथा महादेशने गोपीचंदन लगाडेल हशे. शिवलिंग नी फूलो पड्यां हतां. बे माणसोए बे कोडीयामां घीना दिवा प्रगटाव्या हशे एम लाग्युं. मंदिरना बारणा पासे सोपारी पडी हती. चोखानी ढगली पडी हती तेमांथी पेन्सीले लखेलो कागळ नीकळ्यो. एमां लख्युं हतुं के “आ काम अमे राजीखुशीथी कर्युं छे. अमने माफ करजो. मारी पचास भेंसोमांथी एक भेंस मारी बहेनने देजो अने फळीमां खाण छे तेमांथी जारना गाडां देजो.”
करमाबाइ ऊंधी लांबी पडी हती तेना पग बारणा पासे ने माथुं पार्वतीजी पासे होवाथी लाग्युं के ए महादेवनी सामा उभा रहीने गळामां तलवार नाखी पोताना हाथे देहत्याग कर्यो हशे. एना हाथ साफ हता, पण जेठाना हाथ लोहिथी तरबोळ हता. महादेवजीनी उपर ने पार्वतीजी उपर लोहिना छांटणां हता तेथी लागे छे के करमाबाइना लोहिमांथी खोबा भरीने जेठाए शिव-पार्वती उपर अभिषेक कर्यो हशे. करमाबाइनो नळगोटो (डोकुं) अरधोक कपायेल होवाथी पोते पोताना हाथे ज कमळपूजा खाधी हशे.
“जेठाए पोतानी पाघडी उतारीने खुल्ले हाथे महादेवनी जोडमां विरासन वाळी तलवारथी पोतानुं माथुं काप्युं हशे.बेठेलो होवाथी बेशुद्ध थया पछी उंधो पडी गयो हशे. आखर सुधी तलवारनी मूठ जमणा हाथमां हती अने डाबा हाथमां लूगडा वती पींछी पकडेली हती. तलवारनी मूठ तेम ज पींछी तरफनो भाग लोहि वगरनो हतो. वचलो भाग लोहिथी तरबोळ हतो, तेथी लाग्युं के तलवारने बहु वखत चांपीने ज काम पताव्युं हशे.”
“मंदिरनी बाजुमां ज ए बेयनी एक चिता खडकी नाळियेर, तल तथा घीनी आहुतिओ आपी दहनक्रिया करवामां आवी. ते स्थळे आ युगलनी देरी चणेली छे. आज त्यां मानता चाले छे.
आ पोस्ट सौराष्ट्र नी रसधार नामनी बुकमांथी टाइप करेल छे भुलचुक सुधारीने वांचवी बुकमां आ वात नो शिर्षक “पिंजराना पंखी” एवुं नाम लखेल छे
टाइपिंग = राम बी गढवी
नविनाळ-कच्छ
फोन =7383523606